U subotu, 20. septembra 2025. godine, manastir Mesić kod Vršca obeležava 800 godina od osnivanja po jednom od predanja. Hram posvećen Jovanu Krstitelju, jedno od najvećih duhovnih ali i najznačajnijih zaštićenih crkveno-kulturno istorijskih dobara u Banatu, postaće mesto okupljanja pravoslavnih vernika sa sve četiri strane sveta.
Proslava će započeti u 8,30 svetom arhijerejskom liturgijom u manastirskom hramu, a vodiće je lično patrijarh Porfirije. Nakon liturgije, goste očekuje „svečani kulturno-umetnički program, a zatim i trpeza ljubavi u manastirskoj porti. Na taj način, duhovni doživljaj biće upotpunjen bratskim zajedništvom i sabornim veseljem – sa ljubavlju u Hristu“ rečeno je u pozivu mitropolita banatskog Nikanora.
O postanku manastira postoje dva predanja. Prvo, starije predanje kaže da je manastir sagrađen u prvoj polovini XI veka, tačnije 1033. godine od strane učenika sv. Kirila i Metodija. Drugo predanje govori da je manastir po dozvoli srpskih careva osnovao sveštenomonah Arsenije (Bogdanović) koji je došao iz manastira Hilandara 1225. godine, kada ga je Sveti Sava i postavio za igumana ovog manastira.
Naučnici pak smatraju da je manastir u bazi srednjovekovno zdanje vizantijskog stila sa kasnije dodatim baroknim zvonikom. Verovatno su ga osnovali Jovan Branković i njegova majka Angelina, poslednji iz loze Brankovića (u periodu od 1493. do 1502.), zbog čega se i smatraju njegovim ktitorima.
Prvi pisani dokument koji pominje manastir Mesić je katastih Pećke patrijaršije iz 1660. i 1666. godine. U to vreme osnivaju se prvi srpski manastiri na teritoriji južne Ugarske tokom XV i XVII veka, jer je to vreme velikih migracija srpskog naroda u ove krajeve. Iz ovog dokumenta se saznaje da je Mesić bio rezidencija vršačkih episkopa odmah nakon Velike seobe.
Manastir ima burnu istorijsku prošlost –
Nakon Požarevačkog mira 1718. godine u manastir Mesić dolazi krušedolski jeromonah Mojsije Stefanović sa još nekoliko monaha. On je po predanju, uz pomoć pravoslavnih hrišćana, ali i ruske carice Jelisavete Petrovne kod koje je lično išao da traži pomoć, obnovio veoma oštećen hram. U manastirskoj biblioteci zaista postoje ruska izdanja (dosta knjiga, ikona, svetih utvara, litije) i smatra se da ih je jeromonah Mojsije tom prilikom doneo. Mojsije Stefanović zaista nalazi majstore zografe raškog stila, koji završavaju freskopis hrama 1743. godine u tzv. postvizantijskom stilu, što hramu daje posebnu vrednost.
Krajem XVIII veka na hramu su izvršeni novi radovi, i to po nacrtu nemačkog arhitekte Blobergera. Tom prilikom obavljena je „barokizacija“ hrama dograđivanjem baroknog zvonika sa pripratom i postvaljenjem baroknog ikonostasa. Prilikom te intervencije iz 1793. pri proširenju uskih prozora, oštećen je, prepolovljen i delom uništen deo zidnih fresaka u istočnom delu priprate
Značajna obnova zdanja i izgradnja konaka desila se 1792. godine sredstvima manastira, prilogom vernika i uz pomoć episkopa vršačkog Josifa Jovanovića Šakabente. Ti radovi su završeni 1798. godine.
No, sadašnji konak manastira u neoklasičnom stilu gradio se od 1840. do 1846. godine za vreme episkopa Josifa Rajačića i arhimandrita Arsenija Jovanovića Šakabente, kako stoji zapisano na čelu trema.
U zemljotresu 1892. godine najviše oštećenja u manastirskom kompleksu imala je sama crkva. U crkvi posvećenoj sv. Jovanu Preteči, nalaze se ostaci ranijih fresaka iz XVII veka, kao i freske koje su nastale u XVIII veku pod uticajem neovizantijskog stila.
Posle Drugog svetskog rata izvršene su dve restauracije (1947. i 1971. godine) i hram je obnovljen po uzoru na original, u vizantijskom maniru.
Manastir Mesić uvršten je u red najstarijih crkveno-kulturno istorijskih spomenika Jugoslavije i kao takav Rešenjem Zavoda za zaštitu spomenika kulture APV iz Novog Sada, stavljen pod zaštitu države 1946. godine.
Od 1952. godine „Mesić“ je proglašen za ženski manastir. Starešinka manastira postala je igumanija Teodora (Milošević), za čije vreme je obnovljen hram, dozidan i sređen manastirski konak, biblioteka i manastirska arhiva. Od jeseni 2008. godine počela je unutrašnja obnova hrama; prvo je uvedeno podno grejanje, a u proleće 2009. godine postavljen je novi ikonostas u duborezu, delo majstora-duborezca Dragana Petrovića iz Beograda.
Veruje se da se u hramu manastira Mesić nalazi „čudotvorna ikona Presvete Bogorodice“, potpisana 1803. godine. To je u stvari jedna od deset varijacija naslikanih po uzoru na drevnu Bogorodičinu ikonu „Dostojno jest“, koja se nalazi u Kareji na Svetoj Gori Atonskoj. Ko je naslikao mesićku verziju, kako i kada je preneta u ovaj manastir, nije poznato, ali se veruje da preko nje Bogorodica „projavljuje svoju čudotvornu silu, pomažući svima koji joj sa verom prilaze“.
Među 2.500 rukopisnih, dokumentarnih i štampanih knjiga u manastirskoj biblioteci, najstarija i najvrednija je knjiga drvenih korica, „Četvorojevanđelje“ iz 1569. godine sa paralelnim prevodom na latinski i starogrčki jezik – pisano je goticom, sa živopisnom ornamentikom i finim preciznim crtežom raznovrsnog kolorita, sa kitnjastim ukrasnim pismom zaglavlja i početaka, ispisanih na dobro očuvanoj čvrstoj beloj hartiji.
Mora se reći da su povodom proslave 800 godina manastira bez znanja i saglasnosti nadležnih službi zaštite, izvedeni radovi na fasadi crkve i zvoniku, čime je po rečima stručnih konzervatora napravljena neprocenjiva i trajna šteta po ovaj spomenik kulture od izuzetnog značaja za Republiku Srbiju.
„Radi se o dersovanju zidova cementnim malterom koji ne može da se ukloni bez posledica, tj. oštećenja kamena i opeke. Osim što ružno izgleda, nanošenje jakog cementnog maltera će u budućnosti imati posledice po freske u unutrašnjosti crkve pošto je onemogućeno prirodno otparavanje sa zidova. Poseban problem predstavlja činjenica da su cementnim malterom zatvoreni dilatacioni šlicevi koji su postojali na spoju srednjovekovne crkve i zvonika dograđenog u XVIII veku, u kojima su bili vidljivi slikani ornamenti na zapadnom zidu srednjovekovne crkve. Ovi dragoceni tragovi slikanih slojeva koji su svedočili o maniru ukrašavanja crkava u prošlosti, nažalost, trajno su uništeni.“
Značajno je napomenuti da je monografija mitropolita Nikanora u procesu katalogizacije – očekujemo je uskoro u prodaji!